Vortetoj
En Mundezo, la vortetoj (konjunkcioj, adpozicioj, ktp) plej ofte kongruas kun vorto sen gramatika finaĵo. Tial okazas ofte ke ili finiĝas per konsonanto. Konsekvence, eblas okazi malfacileco por prononci sekvencon de vortoj: rest me (dekstre de mi); lif voy (maldekstre de vi); upersat detaye (tro da detaloj); med vage (per trajno); dank tu (danke al vi); sop pede (sur la piedo)…
Tiuokaze, oni uzu la gramatikan finaĵon –u:
restu me; lifu voy (maldekstre de vi); upersatu detaye; medu vage; danku tu; sopu pede…
Kunordigaj konjunkcioj
may = sed
- lo dealti may forti = Ŝi estas malgranda, sed forta.
- tidey jo iti en obare, may kalose jo esi = La infanoj iris en la arbaron, sed la nokto ekis.
u = aŭ
- saneye u piskeye? = Viando aŭ fiŝaĵo?
- u lo gogi, u lo rifobi = Aŭ li estas freneza, aŭ li estas kuraĝa.
ni = kaj
- viktorino ni petro guo koami = Viktorino kaj Petro ege amas unu la alian.
- lo si amibla ni mentcesiva = Li estas aminda kaj komprenema.
- lo nio ne arabiezi, nio ne parsezi = Li parolas nek la araban, nek la persan.
- nio ne were, nio ne dewere = Nek milito, nek paco.
sa = do, sekve, konsekvence
- me meni, sa me si = Mi pensas, do mi estas.
- fridi, sa me warmo icesi = Malvarmas, do mi varme vestas min.
as = ĉar, pro
- me warmo icesi as fridi = Mi vestas min varme ĉar malvarmas.
- me meni lo pati as me nudio ne wi lo = Mi pensas ke ŝi malsanas ĉar mi ne vidis ŝin hodiaŭ.
- danke as tua ayde = Dankon pro via helpo
Aliaj vortetoj
Loko
en = ĉe, en
dom = ĉe (en domo de)
in = en, interne de
mes = inter, meze de
preen = antaŭ
posen = malantaŭ
ru = ĉirkaŭ
- vivunde ruiti ru swele = La Tero rondiras ĉirkaŭ la suno
- me eni ru tua dome = Mi troviĝas ĉirkaŭ via hejmo
ner = apud
laten = flanke de
tel = malproksime de, for de
Movo
da = de
na = al
per = tra, de
nal = trans
uper = preter
Tempo
os = (tiam,) kiam
- me itesi os tu riiti = Mi ekiros kiam vi revenos
- me itesi os bia hore = Mi ekiros je la dua
- me itesi os bi hore = Mi ekiros post du horoj
hata = ĝis, en (daŭro de plenumo)
samos = dum, samtempe al
duros = dum, tiel longe kiel
preos = antaŭ
- me itesi preos bia hore = Mi ekiros antaŭ la dua
- me itesi preos bi hore = Mi ekiros post malpli ol du horoj
preoso = antaŭe, antaŭ
posos = post
- me itesi posos bia hore = Mi ekiros post la dua horo
- me itesi posos bi hore = Mi ekiros post pli ol du horoj
posose = poste, pli poste
- me itesi bi hore pososo = Mi ekiris post du horoj / du horojn poste
- guoso pososo… = Post longa tempo…
ru = cirkaŭ, proksimume
- me itesi ru bia hore = Mi ekiros ĉirkaŭ la dua / Mi ekiris je la dua proksimume
- me itesi ru bi hore = Mi ekiros post ĉirkaŭ du horoj / Mi ekiris antaŭ proksimume du horoj
Aliaj
ki = ĉu
- me tsivoli ki postempo lo tiiti = Min demandas min ĉu ŝi venos
- me ne tsi ki veri = Mi ne scias ĉu estas vera
sis = se
hata sis, dedas = malgraŭ, eĉ se, kvankam, spite
sen sis = escepte se, krom se
a = de
o = kiel
sam = samkiel
so = estkiel
sim = kvazaŭ
med, medu = per, pere de (rimedo)
per = de (aganto), pere de
lu = laŭ
dan = ol, kompare de (komparativo)
om = da (kvanto), “nombre de”, po
ko = inter (reciprokeco, rilato)
kon = kun (komitativa)
sen = sen, krom
hata = inkluzive
da = el, da, de
tem = pri
- noy no peli tem tu! = Ni ĝuste parolis pri vi!
- me zorgi tem tua sune = Mi maltrankvilas pri via sano
por = por
ri = kontraŭ (opozicio)
vis = anstataŭ
das = pro, ĉar
nas = por, por ke